Борбордук Азия жана пайдалуу кендер. 2022.

2022-жылы орус аскерлери Украинага басып кирген. Бул окуя капысынан бүткүл континентте экономиканы глобалдык кайра бөлүштүрүү үчүн шарттарды түздү.

Орусияга карата киргизилген чектөө чараларынын саны 13 миңден ашты – бул эч бир өлкөгө карата киргизилгенден көп. Ошол эле учурда Орусиянын ИДПсы 2,1% гана кыскарган.

Пайдалуу кендерди эл аралык жеткирүү ландшафтындагы өзгөрүүлөрдү изилдеп жатып, биз санкцияларды айланып өтүүнүн негизги механизмдеринин бири, санкцияланган ыплас ресурстарды адалдоонун бир түрү, кир жуугуч Борбор Азия жана уникалдуу бажы жана административдик механизм экенин моюнга алууга аргасыз болдук. Акыркы 10 жылда ЕАЭБдин базасында аймакта түзүлгөн.

Келгиле, бүткүл дүйнөлүк оюнчулар үчүн «дос» бойдон калууга жана утулбай калууга аракеттенген Борбор Азия чатакка кандай жооп кайтарды деген суроого карап көрөлү.

«НИТИ» – Борбордук Азия өлкөлөрүнүн бириндеги процесстер чөлкөмдөгү калган өлкөлөргө кандай таасир этээри жөнүндө сөз кылган аналитикалык долбоор.

Чыгарылыштын темасы:

«КУМТӨРДҮН» АЛТЫН МАФИЯСЫ

«ЧОҢ АКЧА БАР ЖЕРДЕ КАН ЖАНА ӨЛҮМ БАР»

Кумтөр Борбордук Азиядагы эң ири алтын кени болуп саналат, анын запасы 700 тоннадан ашат. Бул кенден түшкөн кирешенин Кыргызстандын ИДПсындагы үлүшү 2021-жылга карата 10%, өнөр жай өндүрүшүндөгү үлүшү 23% жана жалпы экспорттун үлүшү 30%га жакын.

Бул аманат өлкөдөгү төңкөрүштөрдүн себептеринин бири жана бийликтен кулатылган эки президентке козголгон кылмыш иштеринин эң маанилүү элементи.

Көп жылдар бою канадалык компания башкарып келген Кумтөр 2022-жылы мамлекеттин карамагына өткөн.

Бул кандай болгонун жана Кумтөрдү өткөрүп берүү эмнени билдирерин экс-вице-спикер, Жогорку Кеңештин экс-депутаты Кубанычбек Исабеков менен, анын айтымында, Кумтөрдөгү коррупцияга каршы күрөштөн улам эки жолу аракет жасалганын кеп кылдык. Ал өлкөдө жарык көргөн эки китептин автору: «Кумтөрдүн алтын мафиясы» жана «Кумтөр – акталбаган үмүттөр».

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Тарыхка кайрыла турган болсок, бул кен 1987-жылы союздук тустуу металлдар министерствосу тарабынан бекитилип, кыргыз окумуштуулары менен бирдикте илимий-изил-деелер жургузулген. 1991-жылы сүйлөшүүлөр жүрүп, 1992-жылы келишимдерге кол коюлганда премьер-министр Исанов табышмактуу түрдө каза болуп калган… Мен аны өлтүрдү деп эсептейм. Ал бул долбоорго макул болгон жок. Бирштейн мырза [Борис] келди.

Борис Бирштейн — канадалык бизнесмен, Орусиядагы абдан кирешелүү келишимдерден байлыгын тапкан. Ал КГБнын жогорку даражалуу чиновниктерине, анын ичинде Коммунисттик партиянын чет өлкөдөгү коммерциялык операцияларын жетектеген адамга жакын экени кабарланган. Ал Кыргызстанга Seabeco Group компаниясынын төрагасы болуп келген. 1993-жылы октябрда Toronto Star гезити орусиялык булактарга таянуу менен Seabeco 1980-жылдардын аягында Советтер Союзу тарабынан өкмөттүн акчасын Батышка мыйзамсыз алып өтүүгө жардам берүү үчүн түзүлгөн деп жазган. Ага Кыргызстандын туңгуч президенти А.Акаев, белгилүү кыргыз жазуучусу Чыңгыз Айтматов Кумтөрдү алууга жардам беришкен.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

1991-жылы сүйлөшүүлөр жүрүп, 1992-жылы келишимдерге кол коюлганда премьер-министр Исанов табышмактуу түрдө каза болуп калган… Мен аны өлтүрдү деп эсептейм. Ал бул долбоорго макул болгон жок. Бирштейн мырзаны биздин атактуу Чыңгыз Айтматов чакырган, анын уулу Санжар Кыргызстандын Москвадагы өкүлү — Россия Федерациясынын бажы кызматында болгон. Ал биздин өкүлдөй бармагын көтөргөн жок. Ал кандайдыр бир жол менен Бирштейнди атасына алып келди, анын атасы биздин элчи болгон — Горбачевдун тушунда ал Мамлекеттик Советтин мучесу болгон — ал ете маанилуу кызматтарда иштеген. Кыргызстан да анын чыгармачылык сиңирген эмгегин баалап, ага биздин Чыңгыз Айтматовдун чыгармачылык дараметин андан ары өнүктүрүүгө жакшы шарттарды түзүп берген. Ал Бельгияда жана Францияда элчи болуп турганда Европада көптөгөн китептер жарык көргөн.

Чыңгыз Айтматов, — дейт экс-депутат, Акаевдин талапкерлигин парламентте лобби кылган — ага эч ким каршы болгон эмес, болочок президент акылдуу адамдай элес калтырган.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Депутаттар Чыңгыз Төрөкуловичти сыйлап, Акаевди шайлашты. Акаев илимпоз, интеллигент, бирок ал чарбалык жетекчи эмес, экономист эмес, кантип жетектөө керектигин түшүнбөйт экен – андан эмнени күтсө болот? Анын уулу Айдар Акаев Кумтөрдүн ишине активдүү кийлигишип, Канадага учуп кетти, анын ролу да бул жагынан терс болду – мамлекеттин эсебинен учуп, сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүгө, же расмий делегациянын курамына кирүүгө кандай укугу бар эле? – Баяндамачы таң калып жатат.

Кумтөр кен казуу тармагын өнүктүрүү боюнча улуттук программа иштелип чыкпастан да Бирштейнге берилген.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Акаев президент болгон үчүн Чыңгыз Айтматовдун алдында карыз болуп калган. Ал тургай, таза адамдык. Ал эми таза кыргызча айтканда, барымтага түшүп калды. Экинчи жагынан, Бирштейн Өзбекстанда, Казакстанда, Украинада, Орусияда персона нон грата болуп турганда Кыргызстан аны эмне үчүн кабыл алды? Ал эл аралык шылуун. «Кумтөргө» ээлик кылуу үчүн эле «Камекону» түзгөн», — дейт Исабеков. — Ак үйдүн 7-кабатынан кабинет бөлүп берип, ага мамлекеттик кеңешчи кылып, кол тийбестикти алып, самолету учуп, тонналап алтын жүктөлгөн – 1 тонна, 891 килограмм алтын биринчи жолу жүктөлгөн. эч кандай документтери жок. Бул кантип мүмкүн? Анан бул алтын азыр кайда?

Баяндамачы эгемендүү Кыргызстандын биринчи премьер-министри Насирдин Исановдун өлүмүн Борис Бирштейн жана А.Акаев менен да байланыштырат.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Акаевди парламент кысып жатканда, Исанов табышмактуу түрдө каза болгон — ал Акаевдин тапшырмасы менен Бирштейнди коштоп баратып, бир маалда эскорт унаасы катуу тыюу салынган жүз метр алдыга баратат, анан бир жүк ташуучу машина секирип, сүзүп кетет. премьер-министрдин машинасы. Мүнөздүү нерсе, Бирштейн мырзанын күзөтчүлөрүндө да бир да сызыгы жок. Премьер-министр гана каза болду.

Кубанычбек Исабеков 1998-жылы Кумтөргө бараткан жүк ташуучу унаа оодарылып кулап, натрий цианиди дарыяга төгүлгөн окуяны эскерет.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Апам баарын жашыргандыктан экинчи топтогу майып болуп калды. Бул сууну эл ичип, 48 кош бойлуу аял балдарынан айрылды. Муну мен өз көзүм менен көрдүм. Көлдүн үстүн бойлой жарым өлүк балыктар сүзүштү. Бул катастрофа. Ал эми 4 миллион доллар гана бөлүнгөн, бул аз. Алар алган он миллиондогон камсыздандыруу акчалары кайда? Акаев баарын алды. Кудай сактасын, бул кырсык чет өлкөдө болсо, шымдарын чечип коюшмак. Мексиканын жээктерине мунай төгүлгөндө, Shell миллиарддаган акча төлөп берген. Биз эмнебиз, кандайдыр бир жырткычтарбызбы?

Спикердин айтымында, бул жылдары негизги келишимдерге кол коюлуп, анын айынан Кыргызстан Кумтөр кениндеги олуттуу үлүштөн ажырап, кийин кайра кайтара албай калган.

Сменалар 2020-жылы башталган. 2021-жылы Кыргызстандын жана Канаданын кош жарандуулугу бар Тенгиз Бөлтүрүк, Кыргызстандын атынан Centerra Gold Inc. компаниясынын директорлор кеңешинде тышкы менеджер болуп дайындалып, айрымдар Кумтөр улутташтырылган деп ойлой башташты. Кубанычбек Исабеков: «Бул туура эмес», — деп оңдойт.

2022-жылы Тенгиз Бөлтүрүк камакка алынган: Кыргыз Республикасынын биргелешкен ишканасы 2021-жылдын майынан 2022-жылдын июнь айына чейин ири каражаттарды максатсыз пайдаланганын аныктаган. Бир жылдан кийин ал Кумтөрдөгү коррупцияны жок кыла албаганын билдирди.

Тергөө иштери уланууда. Кубанычбек Исабеков бул иште дагы көптөгөн жагдайлар бар дейт.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

«Центерра» Кумтөрдүн эсебинен жашаган. Ал эми Кумтөрдүн эсебинен Россия, Монголия, Түркия жана Канададагы кендер Тыва Республикасында сатылып алынган. Эмнегедир бул тууралуу мен кыйкырып баштаганча өкмөт унчукпай турду. Буга чейин «Центерранын» курамына Кумтөрдүн запасы башкалардан дээрлик 6 эсе көп болгон. Мен Монголияда [Кумтөрдүн эсебинен сатылып алынган] кенде болуп, чалгындадым, алардын баары жеке колдо болгон. Невадада канадалык компаниянын талаасында болгом — алар аны жашырышты, көрсөткүбүз келген жок, бирок биз ага дагы эле жетише алдык. Ал жерде колонналардан башка эч нерсе жок экенин көрдүк. Мен: «Мага техникалык-экономикалык негиздемени бергиле» дейм. Эч кандай техникалык-экономикалык негиздеме жок. Башкача айтканда, [документтерге ылайык] бул үч кендин кору ушунчалык чоң болгондуктан, Кумтөр 33% акцияга ээ болуп, 67% акциясына ээ болгон. Бирок чындыгында Кумтөр гана өзүнүн запасы менен бул үч кенден 6 эсе ашып кеткен. Бул жерде негизги шылуун болгон. А биздин өкмөт аны жапты.

Мындан тышкары, өкмөт дагы 7 миллиард экологиялык дооматтардан баш тартты.Бул сумманын кайдан келгенин эч ким түшүнө албаганы чечимди бекемдеген.

Бул жылдардан бери көптөгөн суроолор пайда болду: мыйзамсыз сатылган жерлер менен да күрөшүү керек. Кубанычбек Исабеков оптимизмин жоготпойт: ал өмүрүнүн кыйла бөлүгүн Кумтөргө арнаган жана азыр ачык-айкындуулук өкүм сүрүп жатканын белгиледи.

Кубанычбек Исабеков

Экс-депутат жана Кумтөр тууралуу китептердин автору

Ден соолугумдан ажырадым, эки жолу кол салууга кабылдым. Алтын, чоң акча бар жерде кан да, өлүм да бар болгондуктан, абдан оор мезгил болгон. Мындай мафия менен күрөшүү абдан кыйын», — дейт спикер. — Пайдалуу кендерди казып алуу программасын иштеп чыгуу керек. «Кыргызалтындын» ордуна чоң өндүрүш ишканасын түзүү керек болчу. Буга чейин да көп жолу жазып, кайрылгам. Бизде жакшы кадрлар бар. Эмне үчүн биздин жаратылыш байлыктарыбыз Кытайдан, Казакстандан, Россиядан, Канададан, Израилден, Америкадан – ким болбосун казылып алынат? Эмне үчүн сен экөөбүз муну кыла албайбыз? Ошондо баары биз менен калмак. Ошентип, каймак алынып, майсызданган сүт бизде калат.

P.2

Материалды даярдаган топ: Хадиша Акаева, Болот Сатаркулов, Илья Бароховский, Адил Турдукулов, Галым Агелеуов.

Post Views: 278