Структураны диверсификациялоо зарылчылыгы жөнүндө көп жылдардан берки талкуулар эч нерсеге алып келген жок.

Чыныгы сүрөттү көрүү үчүн, реинвестицияларды таза агылып кирүүдөн да алып салуу керек, деп белгилейт жөнгө салуучу. Реинвестициялоо – бул инвестордун кирешеси, аны инвестор өз долбооруна кайра салып, дивиденд түрүндө өзүнө кайтарып ала алат, ошондуктан мамлекеттин инвестициялык кирешесин эсептөөдө муну эске алуу таптакыр туура эмес.

Казакстан чындап эле кандай инвестициялык пайдага ээ?

Ошентип, инвестиция Казакстандан беш жылдан бери (2016-жылдан бери) тынымсыз агып келүүдө.
Көйгөй эмнеде?
Бул жерде, балким, кырдаалга сандар эмес, адамдардын көз карашы менен кароо керек.
Чет элдик инвесторлордун Казакстандан чыгып кетүүсүнүн көрсөткүчү. Бир жаркыраган мисал америкалык The AES Corporation энергетикалык компаниясынын Казакстандан кетиши.

Хронология

1996. Компания казак рыногуна 1996-жылы – мамлекеттик объектилерди менчиктештирүү кеңири жайылган мезгилде кирген. Өлкө анча-мынча суммага болсо да мүлктү сатып алып, андан ары өлкөгө инвестиция сала турган инвесторлорду издеп жаткан. Мындан тышкары, инвестор ишкана тарткан бардык карыздарды өзүнө алган. Инвесторлор, өз кезегинде, кымбат эмес объект жана андан ары пайда алышкан. Өкмөт Дүйнөлүк банктын айтымында, энергетика тармагынын кыйроосуна жол бербөө үчүн инвесторлорду тартуу керек болчу.

AES корпорациясы Усть-Каменогорск жана Согрин ЖЭБдерин жана ГЭСтерин, Экибастуз ГРЭСин сатып алды, ошондой эле Казакстандын энергия менен камсыз кылуучу «ВК РЭК» АК жана «Шыгисэнерготрейд» ЖШС менеджери болуп калды.

1999. Дээрлик дароо эле компания тендерди адилетсиз утуп алды деген айыптоолорго туш болду. Буга ишкана — бул учурда Экибастуз ГРЭСи голландиялык ыкма менен (баасын арзандатуу боюнча тендер) таза жана катастрофалык абалда сатылып алынган деген жооп келди.

«Көптөгөн кыйынчылыктарга карабастан, бүгүнкү күнгө чейин биз станцияларыбызга, анын ичинде Чыгыш Казакстандагы станцияларга 150 миллион АКШ долларынан ашык инвестиция салдык. Биз станциялар жайгашкан аймактардагы эң ири салык төлөөчүлөрдүн бирибиз. Биздин кызматкерлер эмгек акыларын өз убагында алышат. Биз электр энергиясынын бардык катышуучулары, анын ичинде керектөөчүлөр үчүн пайдалуу болгон адилеттүү электр рыногун түзүүгө активдүү катышуучуларбыз», — деп жазган «Караван» гезитиндеги жарыяга жооп катары корпорациянын вице-президенти.

2008. Атаандаштыкты коргоо комитети AES компаниясын монополияга каршы мыйзамдарды бузган деп айыптады. Комитет төрагасы 2005-жылдан 2006-жылга чейинки мезгилде «АЭС» компаниясы «өзүнүн ортомчу «Нурэнергосервис» ЖЧКсы аркылуу гана камсыздоо схемасын куруп, рынокту экиге бөлүп, анын электр энергиясын сатып алуу мүмкүнчүлүгү чектелгенин» билдирди. Компанияга 198 миллион доллар айып салынган.

Ошол эле жылы ишкана Экибастуз мамлекеттик райондук электр станциясын «Казакмыс» компаниясына сатат. Андан кийин интервьюсунда компаниянын аймактык директору алардын казак өкмөтү менен мамилесин «чыралдашкан», ал эми Казакстандагы инвестициялык ишмердүүлүгү анча ийгиликтүү эмес деп мүнөздөдү.

«Казакстандын мыйзамдарын карасаңыз, система бул жерде абдан ачык рынок бар окшойт. Анын негизинде биз бир кезде бизнес-пландарыбызды түзүп, инвестициялык чечимдерди кабыл алганбыз. Бирок быйыл мен барган сайын көбүрөөк иштей баштадым. Бизге электр энергия рыногун жөнгө салууну киргизүү керек деген сүйлөшүүлөрдү угабыз.Туура, бул рынок көп өлкөлөрдө жөнгө салынат.Бирок Казакстанда, мен түшүнгөндөй, жөнгө салуучу орган өкмөткө баш ийген болот. инвесторлордун же керектөөчүлөрдүн кызыкчылыктарын эске алат, бирок саясий билдирүүлөрдү жетекчиликке алат».

2001-жылдан 2010-жылга чейин AES 53 айыпка жыгылган, алардын көбү компания Жогорку Сотко каршы чыккан. Айып пулдар ошол эле учурда кабыл алынган монополиялык мыйзамдарга байланыштуу салынган.

2008-жылы уюмдун кызматкерлери кийинчерээк сотто билдиришкендей, алар суракка алынган. Алардын бири айрым документтерди талап кылууда Монополияга каршы комитеттин аракеттери боюнча Чыгыш Казакстан облусунун прокуроруна арыз жолдогон. Компания өкүлдөрү тарифтик документтерге кол коюу үчүн акимчиликтен коркутууларды да айтышкан. Алар өздөрүн жана үй-бүлө мүчөлөрүн камайбыз деп коркутушкан.

2010. Компания инвестициялык милдеттенмелерин аткарбаганы үчүн айыпталган.

2011. «Үстөмдүк абалынан кыянаттык менен пайдаланган» деген айып менен Усть-Каменогорск Жылуулук электр борборуна 920 миң доллар айып салынды. АЭС «ВК РЭК» АК менен «Шыгсэнерготрейд» ЖЧКсынын башкаруу келишимин мөөнөтүнөн мурда токтотту. Буга чейин Монополияга каршы комитет электр энергиясына болгон тарифти 15,4%га көтөрүүнү жактырбай, 7,4%га көтөрүүнү жактырган. Коомчулуктун келишимди бузуунун себебин «башка иштерге топтоо» болгон.

2013. Компания 2012-жылы кабыл алынган электр энергиясы боюнча мыйзам боюнча өкмөттү сотко берет. Алар мыйзамды акылга сыйбаган жана инвесторлордун пайда табуусуна тоскоол деп аташкан.

2017. Компания Казакстандын рыногунан чыкканын жарыялады. Себеби расмий түрдө айтыла элек, бирок кийинчерээк AES корпорациясы казак өкмөтүн сотко берген. Бул иш «Компаниянын өлкөдөгү ишмердүүлүгүнө терс финансылык таасирин тийгизген энергиянын баасына байланыштуу Казакстандын атаандаштык органдары тарабынан доогерлерге салынган айыптарды жана тарифтик чектөөлөрдү камтыган бир катар аракеттерден улам келип чыккан дооматтар. » Компания Казакстан кабыл алган мыйзамдар акча табууга гана эмес, инвестициясын кайтарууга да жол бербей турганын билдирген. Өкмөт өз кезегинде компания бааларды жөнгө салуунун алкагында иш алып барышы керек деп талап кылды.

2013-жылы Мангыстау облусунда 200 миллион еврого цемент заводун курган немис компаниясы Heidelbergcement Казакстанда да кыйынчылыкка туш болгон.

«Каспий цемент» заводу салтанаттуу түрдө – Казакстандын ошол кездеги президенти Нурсултан Назарбаевдин катышуусунда ачылды. Өндүрүштө алдыңкы технология, кургак бор колдонулуп, экологияга зыяны жок деп айтылат. Бул абдан маанилүү болгон, анткени мурда бул мунай чөлкөмүнүн өзүнүн цемент өндүрүшү болгон эмес жана башка өлкөлөрдөн сатып алууга туура келген.

2018-жылы компания күтүлбөгөн жерден пайда болгон атаандаштыкка туш болду: Иран цементи рынокто кыйла арзандатылган баада пайда болду.

Ал эми 2021-жылы заводдун жумушчулары айлык акыны көтөрүүнү талап кылып, иш таштоого чыгышкан. Иш таштоого жооп иретинде компания эки сунуш киргизди: минималдуу эмгек акыны 200 миң теңгеге чейин көтөрүү же айына кошумча 48 миң тенге төлөө (жумушчулардын эмгек акысы айына 150-160 миң теңге). Жумушчулар экинчи жолду тандап, кайра жумушка киришти. Маселе чечилди, бирок Казакстанда иштөө инвесторлор үчүн анча деле оңой эмес экени белгилүү болду: башкы менеджер журналисттерге 2021-жылдын 11 айында монополияга каршы комитет аларды 33 жолу текшергенин айтты.

«Атаандаштык үчүн биздин продукциянын баасы 30дан 38 еврого чейин турат. Биздин маржа өтө эле аз. Чынында заводдун ээлери ага жумшалган 10 миллион евродон азырынча пайда көрө элек. Айлык акынын 60 пайызга көтөрүлүшү, ошондой эле жумушчулар тарабынан талап кылынган, банкроттук дегенди билдирет», — дейт заводдун жетекчиси Войцех Гоун.